28.08.2025
El Cezeri, 12. yüzyılda yaşamış büyük bir bilim insanı, mühendis ve mucittir. Asıl adı Ebû’l İz İsmail İbni Rezzaz El Cezeri olan bu değerli isim, tarihte “robotik biliminin kurucusu” olarak anılır. Günümüzde bile mühendislik ve otomasyon alanlarında ilham kaynağı olan çalışmaları, Türk-İslam bilim geleneğinin ne kadar ileri seviyede olduğunu kanıtlar.
El Cezeri’nin Hayatı
El Cezeri, 1136 yılında Anadolu topraklarında, bugünkü Mardin bölgesinde doğmuştur. Artuklu Beyliği döneminde yaşamış ve uzun yıllar bu beyliğin sarayında mühendislik görevleri üstlenmiştir. Kendisi sadece bir bilim insanı değil, aynı zamanda pratik çözümler üreten bir mucit olarak da tanınır.
İlk Çalışmaları ve Eserleri
El Cezeri’nin en bilinen eseri “Kitab-ül Hiyel” (Mekanik Cihazların Bilgisi Kitabı) adlı çalışmasıdır. Bu eser, otomatik makinelerin ve mekanik düzeneklerin detaylı çizimlerini, kullanım alanlarını ve yapım aşamalarını içerir. El Cezeri bu kitapta 100’den fazla farklı mekanik aletin tasarımını açıklamıştır.
Bu çalışmalar arasında;
-
Su saatleri
-
Otomatik abdest alma makineleri
-
Kendiliğinden çalışan çeşmeler
-
Mekanik oyuncaklar
-
İlk robot örnekleri sayılabilecek hareketli insan ve hayvan figürleri bulunur.
Robotik Biliminin Temelleri
El Cezeri’nin çizimleri ve icatları, günümüz mühendisliğinde robotik biliminin temelleri olarak kabul edilir. Onun geliştirdiği sistemler, dişliler, krank milleri ve otomatik kontrol mekanizmaları sayesinde modern makinelerin çalışma prensipleri ortaya çıkmıştır. Özellikle otomatik kontrol sistemlerine yönelik çalışmaları, bugünkü yapay zekâ ve robot teknolojilerinin tarihsel öncüllerinden biridir.
El Cezeri’nin Bilime Katkısı
El Cezeri sadece dönemin ihtiyaçlarını karşılayan çözümler üretmedi, aynı zamanda geleceğe ışık tutan bir vizyon ortaya koydu. Onun çalışmaları, Avrupa’da Rönesans döneminde ortaya çıkan mühendislik gelişmelerini de etkilemiştir. Bu nedenle hem Türk-İslam dünyasında hem de küresel bilim tarihinde özel bir yere sahiptir.
Sonuç olarak El Cezeri, yalnızca kendi dönemini değil, yüzyıllar sonrasını da etkileyen bir bilim insanıdır. Robotik biliminin öncüsü olarak kabul edilmesi boşuna değildir; çünkü onun mekanik düzenekleri modern mühendisliğin en önemli adımlarını oluşturur. Türk-İslam dünyasının yetiştirdiği bu büyük deha, bugün hâlâ mühendisler ve araştırmacılar için ilham kaynağı olmaya devam etmektedir.